Checklist Manifesto

"İŞİ DOĞRU YAPMANIN BASİT BİLİMİ…"

Yirmi birinci yüzyılın başında bize hayret verici bir teknik bilgiye sahibiz. Artık daha uzun süre eğitim görüyor, daha fazla uzmanlaşıyor ve daha ileri teknoloji kullanıyoruz.

Evet, bilgi bizi birçok dertten kurtardı ama üstümüze ağır bir yük bindirdi. Akıl almaz derecede teknik bilgiye sahip olmamıza rağmen önlenebilir başarısızlıklarımızı da yıpratıcı ölçüde sık tekrarlamaya başladık.

Bunun üstesinden gelmek için farklı bir stratejiye ihtiyacımız var. Karmaşık olmayan, insani yetersizliklerimizden kaynaklanan açığı kapatan bir strateji. Gülünç derecede basit. Hatta çılgınca. Böyle bir strateji var ve uzun yıllar önce bulundu. Kontrol listesi.

1935, Boeing, Model 299 Uçuşu

1935 yılında ABD Ordusu Hava Kuvvetleri, bombardıman uçakları için bir yarışma düzenledi. Boeing uçağı diğer rakiplerine göre ezici bir üstünlüğe sahipti. Ordunun istediğinden tam 5 kat fazla bomba taşıyabiliyordu. Kalabalık bir subay grubu hazırlanmış deneme uçuşunu izliyordu. 310 metre kanat açıklığı ve kanatlar altındaki gösterişli 4 motor büyük bir gürültüyle ve başarılı bir şekilde havalandı. 300 feet'e yükseldikten sonra motorlar hız kaybetti, uçak kanat üstü döndü ve alev alıp korkunç bir patlamayla paramparça oldu. Binbaşı Pilot Hill ile birlikte bir mürettebat öldü.

Yapılan incelemelerde kazanın nedeninin pilot hatası olduğuna karar verildi. Çünkü pilotun meşgul olması gereken çok fazla ayarlama vardı ve onlarla uğraşırken irtifa ve istikamet dümeni kumandalarını açmayı unutmuştu.

Bunun üzerine firma ne yapacağını düşündü. Yapmak istemedikleri şey daha fazla pilot eğitimiydi. Çünkü bir pilotun Hill'den daha fazla deneyim ve beceri kazanması pek mümkün gözükmüyordu. Dâhice ve basit bir yaklaşım düşünüp buldular. Pilotlar için bir kontrol listesi hazırladılar.

Adım adım yapılması gereken her şeyi bir karta sığacak şekilde ve basitçe yazdılar. Sonuç tek kelimeyle mükemmeldi. Pilotlar kontrol listesi sayesinde Model 299'u tek bir kaza bile yapmadan toplam 1.8 milyon mil uçurdular. Ordu sonradan B-17 adını verdiği bu uçaktan tam 13.000 adet sipariş verdi. Amerika Hava Kuvvetleri, 2. Dünya Savaşında bu uçaklar sayesinde Almanlara karşı önemli bir hava üstünlüğü elde etti.

2001, Johns Hopkins Hastanesi, Yoğun Bakım Ünitesi

2001 yılında Johns Hopkins Hastanesinde yoğun bakım uzmanları kontrol listesini denemeye karar verdiler. Basit bir kağıda santral kateter takarken enfeksiyon gelişmesini önlemek için yapılması gerekenleri adım adım yazdılar.

1)Ellerini sabunla yıka, 2)Hastanın cildini antiseptik klorheksidinle temizle, 3)Hastanın üzerine steril örtü ört, 4)Maske, kep, steril önlük ve eldiven giy, 5)Kateter takıldıktan sonra giriş yerini steril pansuman malzemesiyle kapat.

Bu kadar basit ve açık adımlar için kontrol listesi hazırlamak aptalca gelebilir. Ancak YBÜ hemşireleri yaptığı gözlemde doktorların üçte birden fazla hastada en az bir adımı atladıklarını gördü. Kontrol listesini takip ettikten 10 gün sonra enfeksiyon oranının %11'den sıfıra düştüğünü gözlemlediler. Sadece bu hastanede, 43 enfeksiyonu ve 8 ölümü önlemiş, 2 milyon $'lık tasarruf sağlamıştı.

2005, New Orleans, Katrina kasırgası

Doğal afetler karışık sorunlara örnektir. 2005 yılında New Orleans bölgesini vuran Katrina kasırgasından sonra kentin büyük bölümü sular altında kaldı. Sel şiddetlendikçe durum daha da vahim oldu. Koşullar korkunçtu. Su ve yiyecek sıkıntısı başladı. Sivil yıkım ciddi bir sorun haline geldi. Yerel yetkililer hazırlıksız yakalanmıştı. Otoritelerle bağlantı kurmak ve karar alarak yardım ulaştırmada zorluk çekiyorlardı. Walmart mağaza müdürleri, kendi insiyatiflerini kullanarak kent sakinlerine bebek bezi, su, mama gibi temel ihtiyaçları dağıtmaya başladılar. Ekip olağanüstü bir organizasyon ve planlama ile binlerce insanı zor durumdan kurtardı. Bu olaydan iki ders çıkarıldı. Karmaşık koşullarda atılan adımlar merkeziyetçi zihniyetle atıldığı sürece başarısızlığa mahkûmdur. Walmart gibi özel şirketler rutin işlerinde yapmış oldukları planlama ve liste kontrolü sayesinde hızlı ve etkili karar alarak sonuca ilerleyebiliyorlar.

2005, Columbus Çocuk Hastanesi, Cerrahi Tedavi

2005 yılında Columbus Çocuk Hastanesinde cerrahi tedavilerde en yaygın görülen komplikasyonun enfeksiyon olduğu gözlendi. Antibiyotiğin zamanında verilmesi enfeksiyon riskini yarı yarıya azaltıyordu. Pediatrik kalp cerrahı şefi ameliyata başlamadan önce kullanılması gereken bir kontrol listesi hazırlayıp ameliyathanedeki bütün panolara astı. Liste gerçekten basitti. Hemşirenin, ameliyathaneye doğru hastayı aldığını, doğru bölgeyi ameliyata hazırladığını, antibiyotik verilip verilmediğini teyit eden kutucuklar vardı. Üç ay sonra yapılan ölçümlerde apendektomi yapılan hastaların %89'u doğru zamanda, doğru antibiyotiği almıştı. 10 ay sonra ise %100'ü.

İletişim için kontrol listesi

Hazırlanan kontrol listeleri her zaman sadece belirli bir işi yapmaya odaklı olmamalıdır. İş hayatında yapılan ciddi hataların en önemli nedeni iletişim kopukluğudur. İşlem sırasında ya da işlemden önce kurulması gereken iletişim de bir kontrol listesi konusudur. Beş ülkedeki (ABD, Almanya, İsrail, İtalya, İsviçre) hastanelerde çalışan binin üzerinde ameliyathane personeline yapılan ankette, cerrahların %64'ü, anestezistlerin %39'u, hemşirelerin %28'i ve anesteziyoloji asistanlarının %10'u ameliyatların yüksek düzeyde ekip çalışması işi olduğunu söylediler. Çünkü ekibin alt kademelerine indikçe ekip üyeleri yapılan işlemden haberdar edilmemekteydi.

Bunun sonucunda ameliyata başlamadan önce bir dakikalığına ekiplerin birbirleriyle konuşmaları konusunda bir strateji geliştirildi ve ekip çalışması teşvik edildi. Herkesin ismini ve görevini söyleyerek ameliyattan önce kendini tanıtması sağlandı.

2008, Dünya Sağlık Örgütü

2008'de Dünya Sağlık Örgütü uyguladığı kontrol listesi sayesinde komplikasyonları %36, ölümleri %47 oranında azalttığını açıklamıştır. Çalışanlar üzerinde yapılan bir diğer ankette ise; %80'i kontrol listesinin kullanımının kolay olduğunu, %78'i ameliyathanede bir hata yapılmasını önlediğine tanık olduğunu belirtmiş, %93'ü ise ameliyat masasında yatan siz olsaydınız, kontrol listesi kullanılmasını ister miydiniz sorusuna, evet yanıtını vermiştir.

İyi ve kötü kontrol listeleri

İyi listeler

• Nettir. Etkili ve amaca yöneliktir.
• Her şey yazmaz. En kritik ve önemli adımları hatırlatır.
• Pratiktir. En zor koşullarda bile rahatlıkla kullanılabilir.
• Amaç; kafa çalıştırmaktır.
• 5 ila 9 maddeyle sınırlıdır. İdeali tek bir sayfaya sığmasıdır.
• Gerçek dünyada mutlaka sınanmalıdır. O meslekte alışılageldik dil kullanılmalıdır. Gereksiz ayrıntı ve renklendirmeler olmamalıdır. Kolay okunması için büyük ve küçük harfler kullanılmalıdır. (Tırnaksız bir font önerilebilir, Helvetica gibi). Zaman içerisinde değişen ihtiyaçlar ile birlikte değişmiştir.

Kötü listeler

• Muğlak ve belirsizdir.
• Fazla uzundur.
• Kullanımı zordur.
• Kullanıcıyı aptal yerine koyar.
• Her adımı tek tek sayar.
• Sorunlardan haberi olmayan masa başı elemanlar tarafından hazırlanır.

Kontrol listesi tipleri

1-YAP-ONAYLA: Ekip üyeleri işlerini deneyimlerine dayanarak, ezberden, sıklıkla da münferit yaparlar. Ama sonra dururlar. Kontrol listesini gözden geçirmek için ara verip, her şey olması gerektiği gibi mi kontrol ederler.

2-OKU-YAP: Daha çok yemek tarifine benzer. İş, adım adım kontrol edilerek yapılır.

SONUÇ

İnsanoğlunun elde ettiği tecrübeyle birlikte artan bilgi her geçen gün altından kalkılamaz hale gelmektedir. Sırtımıza yüklediği yük birçok durumda karmaşıklığa neden olmaktadır.

Bunun üstesinden gelmek için karmaşık olmayan, basit ve kullanılabilir bir strateji uygulamalıyız. Bizi başarısızlıklara karşı koruyan ve zor durumlarda hayat kurtaran bir strateji; kontrol listeleri.

Mesleğimiz her ne olursa olsun, masamızda iyi bir kontrol listesi varsa, orada başarısızlığa yer olmaz.